gunnisal
Heimslj�s
veft�marit um �r�unarm�l
8. �rg. 278. tbl.
9. september 2015
N�ju �r�unarmarkmi�in ver�a sam�ykkt � �essum m�nu�i en kynningin er hafin:
�tla a� n� til sj� milljar�a �b�a jar�ar � sj� d�gum til a� kynna markmi�in
Hvernig mettum vi� n�u milljar�a jar�arb�a:
T�kif�rin felast � framlei�slu og dreifingu matv�la 
Sta�h�ft er a� � heiminum s� framleiddur matur sem dugi til a� metta alla jar�arb�a, sj� milljar�a. Engu a� s��ur er tali� a� um 805 millj�nir manna gangi svangar til hv�lu � hverjum degi. Ennfremur b�i tveir milljar�ar til vi�b�tar vi� fali� hungur e�a vann�ringu. Reutersfr�ttastofan hefur gert �tarlega greiningu � f��uvandanum � heiminum � n�rri sk�rslu sem sett er fram � afar myndr�nan og n�st�rlegan h�tt og kallast: Hvernig fyllum vi� n�u milljar�a sk�la fyrir 2050? - How Will We Fill Nine Billion Bowls by 2050?

Hluti af fr�ttask�ringu Reuters.
� inngangi a� greinaflokknum segir a� f�t�kt, p�lit�skur �st��ugleiki, �j�fnu�ur � tekjum og ofneysla � sumum heimshlutum eigi st�ran ��tt � �eirri st��u sem vi� blasi. � fr�ttask�ringunni er hins vegar fyrst og fremst horft � tilteki� atri�i � f��uke�junni - a� framlei�slu og dreifingu matv�la. Fr�ttask�rendur segja a� � �essu svi�i felist einmitt mestu �skoranirnar - og bj�rtustu vonirnar - um n�gan mat fyrir alla �b�a jar�arinnar.

Minnt er � �� sta�reynd � upphafi greinaflokksins a� miki� af mat fari til spillis. Sameinu�u �j��irnar telji a� 30% af matv�lum fari til spillis � framlei�slu- og dreifingaferlinu - og n�i �ar af lei�andi � bor� neytenda. Bent er � a� �a� s� ekki eing�ngu maturinn sj�lfur sem glatist, heldur einnig vatn, vinna �eirra sem starfa � �essu svi�i og fj�rmunir sem fari � framlei�sluna.

Vakin er athygli � �v� a� l�kast til s� landb�na�ur s� atvinnnuvegur sem hafi or�i� fyrir mestum neikv��um aflei�ingum af loftslagsbreytingum. �urrkar, fl��, brunar og frosth�rkur lei�i me� beinum h�tti a� tj�ni � uppskeru. �� er minnt � a� bein tengsl s�u � milli f��u��ryggis og f�lagslegs �st��ugleika.

Fr�ttask�ring Reuters
Fl�ttaf�lk: Hver �arf � samkenndar-�gr��slu a� halda?
Sandger� stytta til minningar um Alayan Kurdi/ DailyMirror.

Nicholas Kristof rith�fundurinn og bla�ama�urinn heimskunni skrifar grein � New York Times um s��ustu helgi undir yfirskriftinni: Fl�ttamenn sem g�tu veri� vi� (Refugees Who Could Be Us). �ar segir Kristof a� honum hafi veri� hugsa� til annarra fl�ttamanna �egar hann hafi horft � hr��ilegar myndir af s�rlenskum fl�ttam�nnum og erfi�leikum �eirra vi� a� komast � skj�l - og myndina af �riggja �ra str�knum sem l� drukkna�ur � fj�rubor�inu. Honum hafi veri� hugsa� til fl�ttamanna eins og Alberts Einsteins, Madeleine Albrights og Dalai Lama. Og f��ur s�ns.

Hann rekur s��an stuttlega s�gu f��urins sem � kj�lfar s��ari heimsstyrjaldar synti yfir D�na fr� R�men�u � fl�tta og var einn af m�rgum � st�rum h�pi fl�ttamanna sem flestum st�� � sama um. Til allrar hamingju hafi fj�lskylda � Portland � Bandar�kjunum fj�rmagna� fer� hans vestur um haf og �annig gert �a� m�gulegt a� f�lk v�ri a� lesa �essa grein. Og s��an segir Nicholas Kristof: Ef �� s�r� ekki sj�lfan �ig e�a a�ra � fj�lskyldu �inni � �essum myndum sem birtast af fl�ttaf�lki dag hvern �� �arft �� � samkenndar�gr��slu a� halda.

��r hafa veri� �takanlegar l�singarnar og myndirnar sem vi� h�fum �ll s�� af f�lki � fl�tta s��ustu m�nu�ina en augnabliki� sem n��ist � mynd af litla drengnum Alyan Kurdi � fj�runni vir�ist hafa hreyft vi� millj�num manna. Skyndilega fylltust samf�lagsmi�larnir af g��vild og samkennd og n�stum allir voru tilb�nir a� a�sto�a � einhvern h�tt, l�ta gott af s�r lei�a og r�tta fram hj�lparh�nd. Samt h�f�u ��ur veri� fluttar margar n�turlegar fr�ttir og fr�sagnir af hundru� fl�ttamanna sem f�llu � Mi�jar�arhafi� � hriplegum b�tskeljum og �nnur �t��indi af �rl�gum f�lks � fl�tta undan �t�kum og �stj�rn. En myndin af l�ki litla drengsins var korni� sem fyllti m�linn - og �slenska g��vildin komst � heimsfr�ttirnar. Rata�i l�kast til � fleiri fr�ttat�ma en �rangur str�kanna � f�tboltalandsli�inu.

Hermt er a� f�lksflutningarnir miklu s��ustu vikurnar s�u �eir mestu � s�gunni, fleiri � fl�tta � leit a� betra l�fi en � lok s��ari heimsstyrjaldarinnar. � lok s��asta �rs voru t�plega 60 millj�nir einstaklinga � vergangi vegna �tta um l�f sitt. Stofnanir Sameinu�u �j��anna sem vinna a� mann��arm�lum eru sag�ar � barmi gjald�rots s�kum g�furlegrar fj�lgunar fl�ttaf�lks. Og margir b��a spenntir a� sj� hvernig brug�ist ver�ur vi� �eim n�ju �skorunum og t�kif�rum sem fylgja fl�ttaf�lki, �eir hafa �egar fengi� fr�b�rar vi�t�kur eins og � ��skalandi og Austurr�ki �ar sem h�tt � tuttugu ��sund manns eru a� koma s�r fyrir, en hvert ver�ur okkar svar? 

Al�j��adagur l�sis � g�r:
757 millj�nir fullor�inna �l�sar og �skrifandi, mikill meirihuti konur
Meirihluti �eirra �l�su � heiminum er konur. Lj�smynd: gunnisal
Samkv�mt n�justu g�gnum eru 757 millj�nir fullor�inna � heiminum �l�sar og �skrifandi. �essar t�lur voru birtar � g�r � al�j��adegi l�sis.

�ri� 2000 setti al�j��asamf�lagi� s�r �a� markmi� a� minnka um helming �l�si me�al fullor�inna, einkum kvenna, fyrir �ri� 2015, en fullor�insfr��sla var hins vegar ekki hluti af ��saldarmarkmi�unum. N� segja n�justu t�lur fr� hagdeild UNESCO a� ��tt l�si fullor�inna hafi aukist hafi takmarki� ekki n��st. Af �essum 757 millj�num �l�sra og �skrifandi einstaklinga � heiminum eru 115 millj�nir ungmenna sem geta hvorki lesi� n� skrifa� einfalda setningu. Tveir af hverjum �remur �l�sra � heiminum eru konur.

A� mati UNESCO s�na �essar t�lur br�na nau�syn � frekari skuldbindingum var�andi l�si � n�jum �r�unarmarkmi�um en �ar er �kv��i �ess efnis a� tryggt ver�i a� �ll ungmenni og st�r hluti fullor�inna, b��i kvenna og karla, ver�i l�s b��i � rita� m�l og t�lur fyrir �ri� 2030.

Fr� �rinu 2000 hefur or�i� mikill �rangur � l�sism�lum og 85% fullor�inna, eldri en 15 �ra, hefur n�� t�kum � lestri. Hins vegar eru heimshlutar �ar sem �l�si er �tbreitt, einkum � sunnanver�ri Afr�ku og b��i � sunnan - og vestanver�ri As�u. Enn eru �rj� r�ki �ar sem �l�sir eru � meirihluta, Afganistan, Mal� og Senegal.

�ema al�j��adagsins � g�r var "l�si og sj�lfb�r samf�l�g" sem undirstrikar �a� lykilhluterk sem l�si gegnir � sj�lfb�rri �r�un. �ema dagsins v�sa�i jafnframt beint � sj�lfb�ru �r�unarmarkmi�in sem sta�fest ver�a eftir r�man h�lfan m�nu� en tengslin milli l�sis og markmi�anna ver�a � �ndvegi � tveggja daga h�t�� sem UNESCO heldur � h�fu�st��vum s�num.

INTERNATIONAL LITERACY DAY 2015
Sm�fiskur s�fellt st�rri hluti aflans upp�r st��uv�tnum � �ganda

Nokkrar tegundir fiska � st��uv�tnum � �ganda vir�ast ver�a fyrir beinum �hrifum loftslagsbreytinga og vei�ast sm�rri en ��ur, a� s�gn v�sindamanna vi� Makerere h�sk�lann � Kampala. Reyndar eru �hrifin ekki bundin vi� st��uv�tn � �ganda heldur einnig vi� v�tn � n�grannal�ndum � austanver�ri Afr�ku en Viktor�uvatn deilist � milli �riggja �eirra eins og kunnugt er. �hrifanna af sm�rri fiskum � afla g�tir � l�fsafkomu millj�na manna sem rei�a sig � fiskvei�ar b��i hva� f��u og tekjur �hr�rir.

V�sindamennirnir telja a� �essi neikv��u �hrif megi rekja til h�kkandi hita � vatninu. Dr. Jackson Efitre lektor vi� Makarere segir � vi�tali vi� IPS fr�ttaveituna a� ��ur fyrr hafi meirihluti aflans upp�r v�tnunum veri� st�rfiskar en n� samanstandi aflinn af ver�minni sm�fiski. A� mati Efitre vir�ast tegundir sm�fiska s��ur ver�a fyrir �hrifum hitabreytinganna e�a a�lagast �eim betur.

Fiskvei�ar eru �ganda mikilv�gar sem s�st til d�mis � �v� a� innan greinarinnar starfa 1,2 millj�nir manna, �tflutningstekjur af fiski nema yfir eitt hundra� millj�num Bandar�kjadala og �r fiskmeti kemur helmingur alls pr�teins sem �b�ar �ganda neyta.

Ranns�knin sem liggur a� baki �essara �lyktana kalla�ist "Application of policies to address the influence of climate change on inland aquatic and riparian ecosystems, fisheries and livelihoods" og n��i til tveggja sv��a � Viktor�uvatni og Kyogavatni.


�breytt framl�g til �r�unarm�la bo�u� � fj�rlagafrumvarpinu
 
R�kisstj�rnin bo�ar �breytt framl�g til �r�unarm�la � n�framl�g�u fj�rlagafrumvarpi. �fram ver�ur mi�a� vi� a� til m�laflokksins ver�i vari� 0,21% af �j��artekjum � sta� �eirra 0,7% sem Sameinu�u �j��irnar �tlast til a� r�kar �j��ir eins og �slendingar leggi til bar�ttunnar  gegn f�t�kt � heiminum. 

Vegna aukinna �j��artekna milli �ra h�kka framl�gin � kr�num tali� um t�plega 460 millj�nir kr�na og ver�a � heildina 4,721 milljar�ar kr�na � n�sta �ri. Af �eirri fj�rh�� r��stafar �r�unarsamvinnustofnun �slands 1,885 millj�r�um kr�na e�a um 40% af framl�gunum. Utanr�kisr��uneyti� r��stafar um 60% l�kt og veri� hefur um langt �rabil, mest til H�sk�la Sameinu�u �j��anna � �slandi, 560 millj�num, og til Al�j��aframfarastofnunarinnar (IDA) r�mum h�lfum milljar�i.

Allm�rg OECD r�kin n� ekki n�ju �r�unarmarkmi�unum
OECD �j��irnar sem standa best a� v�gi gagnvart n�jum �r�unarmarkmi�um.

 � ni�urst��um n�rrar ranns�knar er vara� vi� �v� a� allmargar af i�nv�ddustu �j��um heims innan OECD n�i ekki n�jum �r�unarmarkmi�um Sameinu�u �j��anna sem fela me�al annars � s�r vi�spyrnu gegn loftslagsbreytingum og �tr�mingu f�t�ktar. 

N�ju �r�unarmarkmi�in n� til allra r�kja � j�r�inni en ekki eing�ngu �r�unarr�kjanna eins og ��saldarmarkmi�in. �au felast � sautj�n yfirmarkmi�um og 169 s�rt�kum undirmarkmi�um. Bertelsmann stofnunin, sem vann sk�rsluna, telur fjarri lagi a� �ll OECD r�kin n�i markmi�unum fyrir �ri� 2030.

Ranns�knin er s� fyrsta sem ger� er me�al OCED landa � tengslum vi� n�ju al�j��amarkmi�in.  �au r�ki sem standa best a� v�gi eru norr�nu �j��irnar Sv�ar, Nor�menn, Danir og Finnar, sem ra�a s�r � fj�gur efstu s�tin, en � eftir �eim koma Sviss og ��skaland. �sland er � n�unda s�ti.

� ne�stu s�tunum eru Bandar�kin, Grikkland, S�le, Ungverjaland, Tyrkland og Mex�k�.  

-

�hugavert
Fr��igreinar og sk�rslur
Fr�ttir og fr�ttask�ringar

Child mortality falls by 50% since 1990 - report/ BBC
-
Sustainable Settlements to Combat Urban Slums in Africa/ IPS
-
P� innkj�psreise til Kina/ Bistandsaktuelt
-
Fr�ttabr�f Norr�na �r�unarsj��sins - september 2015/ NDF
-
Uganda says 12 of its soldiers killed in Islamist attack in Somalia/ Reuters
-
Landsm�nnum bo�i� a� taka ��tt � a� vernda b�rn gegn m�nus�tt/ UNICEF
-
Commodities in Africa: How natural resources breed violence/ Economist
-
Disse vil bli Norad-sjef/ Bistandsaktuelt
-
�lafur �r�ar s�larhle�slut�ki/ Mbl.is
-
Swiss company betting on Africa for next wave of growth/ HowWeMadeItInAfrica
-
World loses South Africa-sized forest area in 25 years: FAO/ Reuters
-
UNU-LRT fellows present their research projects/ Landgr��slusk�li H�sk�la S�
-
Kenyan population to hit 81 million as fertility rates soar/ DailyNation
The Week in Review - 04 September 2015/ Sameinu�u �j��irnar
The Week in Review - 04 September 2015/ Sameinu�u �j��irnar
ETHIOPIAN GIRLS SAY NO TO EARLY MARRIAGE/ USAid
-
Mynd af H�l�rj�kli vinnur lj�smyndaleik!/ UNRIC
-
Rwandan Lawmaker Defends Constitutional Revision/ VOA
-
Fear stalks Burundi as besieged regime turns to torture/ TheGuardian
-
Malav�: DEFORESTATION -Trees to charcoal/ D+C
-
Child labour on Nestl� farms: chocolate giant's problems continue/ TheGuardian
-
Schooling for girls worldwide to be assessed using new index/ Reuters
-
Global Forest Resources Assessment 2015 - How are the world's forests changing?/ FAO
-
With a little help, businesses thrive after Ebola/ UNDP
Jeffrey D. Sachs's Keynote at #WSF5_2015
Jeffrey D. Sachs's Keynote at #WSF5_2015
Life still hard in northern Mali, despite peace deal/ IRINNews
-
How 'Icyumba Cy'umukobwa' is keeping girls in school/ NewTimes
-
DR Congo measles epidemic 'a looming crisis'/ AlJazeera
-
How Teenage Activist Malala Yousafzai Is Turning Her Fame Into A Movement/ FastCoExist
-
SPECIAL SERIES-How to keep a girl from skipping school, marrying? Give her a toilet/ Reuters
-
13 million war children out of school in Middle East and north Africa/ AWorldAtSchool
-
UN human rights expert condemns executions of 10 people in Chad after swift trial/ UNNewsCentre
-
Eight ways to reach 100% renewable in developing countries/ TheGuardian
-
Raw materials in focus at German-Africa summit/ DW

Al�j��legur fri�ardagur 21. september 

Al�j��legur fri�ar-dagur Sameinu�u �j��anna er haldinn 21. september �r hvert. Dagurinn var sam�ykktur fyrst �ri� 1981 af Sameinu�u �j��unum en �ri� 2001 var dagurinn fyrst n�ttur til a� hvetja til fri�samlegra a�ger�a og vopnahl�s. Sameinu�u �j��irnar bj��a �llum �j��um og �b�um heims a� st��va �t�k og herna�ara�ger�ir � deginum. Einnig er l�g� �hersla � vitundarvakningu � menntastofnunum og hj� almenningi um m�lefni er sn�a a� fri�i.

Hj� F�lagi Sameinu�u �j��anna hafa veri� settir saman �r�r verkefnapakkar � samstarfi vi� Al�j��am�lastofnun H�sk�la �slands, Fri�arsetur Reykjav�kurborgar og Rann�s. Verkefnin eru fyrir 1.-4. bekk, 5.-7.bekk og 8.-10.bekk og �au m� n�lgast � sk�lavef f�lagsins.

�g er komin "heim"
 
- eftir Selmu Sif �sfeld �skarsd�ttur starfsnema � �ganda

Nemendur Bugoma Mapera grunnsk�lans � Kalangala � st�ra svi�inu � �j��leikh�si �ganda.
� umd�misskrifstofum �r�unarsamvinnustofnunar �slands � Malav�, M�samb�k og �ganda starfa �r�r starfsnemar sem l�kt og undanfarin �r hafa fallist � bei�ni Heimslj�ss um pistlaskrif �ann t�ma sem �eir dvelja � samstarfsl�ndum �slendinga. 

�egar �etta er skrifa� hef �g veri� � Kampala, h�fu�borg �ganda, � r�mar tv�r vikur og tilfinningin hefur hellst yfir mig a� n�ju, tilfinning sem segir: �g er komin "heim", h�r l��ur m�r vel. �g kom til �ganda � fyrsta skipti� �ri� 2012. �� var �g a� vinna a� ranns�kn fyrir meistaraverkefni� mitt, sem fjalla�i um menntun, frj�ls f�lagasamt�k og st�lkur � Kampala. 

Kampala haf�i miki� upp � a� bj��a fyrir meistaranemann, � daginn sinnti �g ranns�knarvinnu af kappi og � kv�ldin dansa�i �g afr�ska dansa, hitti g��a vini og kanna�i kr�ka og kima i�andi borgarinnar � bodaboda m�torhj�li. � �etta skipti� er dv�l m�n h�r talsvert ��ruv�si �ar sem �g m�ti til vinnu samviskusamlega � hverjum morgni hj� �r�unarsamvinnustofnun, �ar sem unni� er a� margv�slegum og mikilv�gum m�lefnum, en einnig eru ma�urinn minn og sonur me� � f�r. �g er svo heppin a� f� a� deila �essu �vint�ri me� �eim b��um og s�na �eim allt sem �ganda hefur upp � a� bj��a. Fr�t�minn � �etta skipti� fer �v� � a� �efa uppi alla barnv�na sta�i sem fyrirfinnast � Kampala, �samt sundlaugum og sandk�ssum. �g n�t �ess �v� til hins �trasta n� a� kanna n�jar hli�ar Kampala og kynnast borginni "minni" upp � n�tt.
 
Kalangalaverkefni�
Eitt af �eim verkefnum sem �r�unarsamvinnustofnun hefur unni� a� h�r � �ganda er bygg�ar�r�unarverkefni � Kalangala, sem er eyjasamf�lag � Viktor�uvatni. Verkefni� h�fst �ri� 2006 og var ��tla� til t�u �ra, en �v� lauk formlega um mitt �etta �r. Hins vegar ver�ur haldi� �fram a� sty�ja vi� menntam�l � h�ra�inu, en miklar umb�tur hafa or�i� � menntam�lum Kalangala h�ra�s me� hj�lp �r�unarsamvinnustofnunar. Kalangala var til a� mynda yfirleitt me�al �eirra fimm ne�stu h�ra�a yfir lakastan n�ms�rangur � �ganda ��ur en til stu�nings �r�unarsamvinnustofnunar kom. 

� samr�mdum lokapr�fum �ri� 2014 lenti Kalangala h�ra� hins vegar � 12. s�ti af 118 h�ru�um. � fyrstu vinnuviku minni h�r � Kampala var �g svo heppin a� f� a� fylgjast me� lokakeppni grunnsk�la � s�ng og dansi � �j��leikh�si �ganda. �ar s�ndu nemendur grunnsk�la landsins listir s�nar �ar sem hver h�pur s�ndi dans fr� s�nu heimasv��i vi� trumbusl�tt og s�ng. Bugoma Mapera grunnsk�linn fr� Kalangala h�ra�i s�ndi �ar kraftmiki� og flott atri�i en ��ur h�f�u �au komist � gegnum ni�urskur� � st�rh�ra�sv�su og �ar � undan � h�ra�sv�su, en �r�unarsamvinnustofnun hefur einmitt stutt vi� �ennan sama sk�la undanfarin �r. Var sagt fr� �v� a� �n �essa stu�nings hef�u �au ekki geta� teki� ��tt � keppninni, en litlum fj�rmunum er oft vari� � listgreinar h�r. �slandi var s��an �akka� � bak og fyrir og greinilegt a� stu�ningurinn er mikils metinn. �a� var einstaklega gaman a� sj� me� eigin augun hversu mikilv�gt �a� var fyrir krakkana a� taka ��tt og gle�in skein �r hverju andliti. �g hlakka miki� til komandi m�na�a � �ganda og �ess a� takast � vi� krefjandi og gefandi verkefni � svi�i menntam�la. Vonandi f� �g svo t�kif�ri til a� sj� enn frekar afrakstur �eirrar g��u vinnu sem h�r � s�r sta�.  

facebook
UM HEIMSLJ�S 

Heimslj�s - veft�marit um �r�unarm�l er gefi� �t af �r�unarsamvinnustofnun �slands. Ritinu er �tla� a� gl��a umr��u um �r�unarm�l og gefa �hugas�mum kost � a� fylgjast me� �v� sem h�st ber hverju sinni. Efni veft�maritsins �arf ekki endilega a� endurspegla stefnu �SS�.

 

Skr�i� ykkur � �skrift � heimas��unni, www.iceida.is og l�ti� vinsamlegast a�ra me� �huga � �r�unarm�lum vita af tilvist veft�maritsins. Allar �bendingar um efni eru vel �egnar.

 

�eir sem vilja senda okkur �bendingu um efni e�a afskr� sig af netfangalista eru vinsamlegast be�nir um a� senda sl�k erindi � netfangi� [email protected]. Ritstj�ri er Gunnar Salvarsson, [email protected]

.

Vi� bi�jumst velvir�ingar � �v� a� geta ekki nota� �slenskar g�salapp�r � vi�t�lum en bandar�skt sni�m�t Veft�maritsins leyfir ekki notkun �eirra.

 

Bestu kve�jur, �tg�fu- og kynningardeild �SS�

 

ISSN 1670-8105