|
Lj�smynd: Tuca Vieira |
85 einstaklingar eiga helming allra eigna � heiminum. Hvernig ger�ist �etta, hvers vegna og hverjar eru aflei�ingarnar? �eir sem eru almennt talsmenn �j�fnu�ar vir�ast undarlega hlj��ir um �essa st��u. �� vir�ast f�ir �tsk�ra og verja �� sta�reynd a� 1% �b�a jar�ar � meira en 50% mannkyns.
Fyrir sk�mmu var haldin al�j��legur bloggdagur gegn �j�fnu�i. H�r er minn skerfur:
�a� m� alveg f�ra r�k fyrir �j�fnu�i. �a� ger�i lei�arah�fundur Fr�ttabla�sins �egar h�n tala�i gegn au�leg�arskatti � �slandi �v� hann refsa�i f�lki fyrir r��deild og eljusemi. �eir sem eru duglegir, frj�ir, taka �h�ttu me� eigi� f� og skapa au� me� �v� a� vinna sj�lfum s�r og samf�laginu gagn mega alveg bera meira �r b�tum en vi� hin sem erum bara r�ttir og sl�ttir verkamenn � aldingar�i drottins. E�a hreinr�kta�ir letingjar. En hvar eru endam�rk �ess �j�fnu�ar sem er �skilegur e�a verjanlegur?
Vi� erum komin langt �t fyrir �au m�rk.
Um �a� eru lang flestir samm�la sem teljast markt�kir � al�j��legum r��up�llum: Al�j��a gjaldeyrissj��urinn, Al�j��abankinn, allir helstu lei�togar Vestr�nna r�kja me� sj�lfan h�fu�paur heimskap�talismans � broddi: Obama Bandar�kjaforseta; fj�raflamenn eins og Bill Gates, Warren Buffet, hagfr��ingar eins og Joseph Stigliz og l�ng r�� af minni sp�m�nnum allt til n�jasta t�skug�r�sins � hagfr��inni: Thomasar Picketty sem selur 700 bla�s��na do�rant gegn �j�fnu�i � tonnatali.
Sj�lfur var�i �g sumrinu � a� skrifa um l�f og st�rf f�t�ka f�lksins og hef ekki komist � a� lesa Capital in the 21. Century, eftir Picketty, en um hana hef �g lesi�. Eflaust �g�t b�k ��tt �a� s� ekki frumleg ni�ursta�a a� v�tisv�l fj�rm�lakap�talismans feli � s�r tort�mingarhvata.
N�jasta heimskreppan s�nir eftirminnilega hve h�ttulegur �heftur kap�talismi er. L�tum liggja milli hluta �r�ttl�ta og �sanngjarna ni�urst��u, en h�n er h�ttuleg. �essi frumst��a v�l sem � s�r afar stutta s�gu � st�rra samhengi mannlegrar tilveru er bl�tt �fram l�fsh�ttuleg.
�g skal taka nokkur d�mi.
�j�fnu�ur vinnur gegn almannahagsmunum
Eb�la-veiran sem n� g�ti lagt af velli 1-2 millj�nir manna ��ur en yfir l�kur er fyrst og fremst f�t�ktarsj�kd�mur. H�n ver�ur aldrei a� faraldri � Vesturl�ndum segja menn ��tt einn og einn lendi � s�ttkv�. Hvers vegna? Vegna �ess a� vi� eigum sj�krah�s, l�kna og hj�krunarf�lk og innvi�i sem standast svona �hlaup, vi� erum hraust af g��u atl�ti og b�um a� �ekkingu. Vi� erum �rugg � skj�li af �v� sem skattarnir okkar hafa borga�. � f�t�ku l�ndunum hefur eb�la grassera� me� upphlaupum h�r og �ar �ratugum saman, str�fellt f�lk � einangru�um sv��um og hja�na� svo. N� vakna menn upp vi� �a� (�egar r�ka f�lki� byrjar a� deyja) a� lyfjai�na�urinn � heiminum hefur ekki framleitt lyf e�a b�luefni ��tt �a� s� h�gt. Hvers vegna? Vegna �ess a� �a� borgar sig ekki. �j�fnu�ur og f�t�kt hafa skapa� forsendur fyrir �v� a� n� er �llum �gna�, l�ka okkur. �a� sem ,,borgar sig" er fr�leit skilgreining � �v� hvar vels�ld f�lks byrjar. �a� sem ,,borgar sig ekki" samkv�mt b�khaldi st�rfyrirt�kja m� ekki �kvar�a hver m� lifa og hver deyja. �a� hef�i veri� samf�lagslega skynsamleg �kv�r�un a� �r�a lyf vi� eb�lu fyrir l�ngu, �h�� gr��avon lyfjafyrirt�kja. (Og �� �talin si�fer�islegu r�kin gegn �v� a� l�ta f�lk hrynja ni�ur unnv�rpum).
Ofurf�t�kt er �gn vi� fri�
R�mlega milljar�ur manna er hreinlega � vonarv�l og helmingur mannkyns � nokkurn veginn ekki neitt. N� vita allir allt um alla - l�ka �eir f�t�ku sem horfa � vellystingar au�kl�kunnar � heiminum sem f��rar fj�rm�lafursta og mokar peningum � herna�armask�nur sem �urfa endalaus str�� til a� vi�halda sj�lfum s�r. Fr�ttaspuninn kallar �� ,,�fgamenn" sem gr�pa til vopna en hva� kallast �fgarnar sem �eir berjast gegn? Fr� sj�narh�li f�t�ka meirihlutans � heiminum eru hinar einu s�nnu �fgar s� l�fsst�ll og gr��gi sem au�r��i elur af s�r. Og blasir vi� � �llum fr�ttar�sum heimsins allar stundir.
Au�r��i er �gn vi� l��r��i
N�jasta fj�rm�lakreppan hefur ekki bara afh�pa� miskunnarleysi hins �hefta kap�talisma, heldur botnlausa spillingu og eitra�a bl�ndu stj�rnm�la, herm�la og fj�rm�la. � st�ru og sm�u blasir vi� hreinr�kta� si�leysi sem �ekkir engin takm�rk frekar en gr��gin sem l�tur greipar s�pa um heimili vestr�nna skattborgara til a� kynda undir b�linu. Bankahruni� kosta�i hverja fj�gurra manna fj�lskyldu � �slandi 15 millj�nir kr�na, hvers konar ok er �a� sem fj�rm�lael�tan velti � vinnandi f�lk um allan hinn vestr�na heim? �a� er ok atvinnuleysis, verri heilsu, minna �ryggis og samf�lagslegrar sundrungar. Fulltr�i valdsstj�rnar K�na � Hong Kong komst einkar vel a� or�i fyrir h�nd yfirst�tta allra landa: ,,F�t�ki meirihlutinn m� ekki r��a hverjir fara � frambo�" ...�v� �a� �gnar ,,vi�skiptahagsmunum". G�ti hafa veri� Born in the USA.
�j�fnu�ur elur � spillingu
Gr��gi kann s�r engin m�rk, hvorki lagaleg n� si�leg. Valdahlutf�ll raskast, valdm�rk f�rast til, a�haldi� sem au�k�fingar �urfa og erftirliti� me� fj�rm�lav�tisv�linni hverfur inn � spillingarg�mald. S� si�fer�islegi h�stallur sem Vesturl�nd hreyktu s�r �, a� m�rgu leyti me� r�ttu, er hruninn. Hvernig halda menn a� �a� s� a� tala fyrir gagns�i, eftirliti og l�gum � �r�unarl�ndum �egar okkar eigin el�tur va�a � sk�tugum sk�num yfir allt �a� sem okkur var kennt a� vir�a? �j�fnu�ur er ekki bara a�f�r a� l�fskj�rum heldur atlaga a� l�fshugsj�n sem er undirsta�a �ess besta sem Vesturl�nd geta st�ta� af.
�j�fnu�ur �gnar vels�ld
� s�gulegu samhengi er vestr�na velfer�arkerfi� n� � brau�f�tum. Millist�ttin h�lt a� lofor�i� um � st�rri hlut af k�kunni myndi halda. Svo er ekki. �vert � m�ti - og h�n er �rv�ntingarfull. Vi� sj�um �a� � �slandi og alls sta�ar annars sta�ar: Innvi�ir hrynja, sj�krah�s, sk�lar, samg�ngukerfi...undirsta�a �essa alls voru ��r p�lit�sku og efnahagslegu forsendur sem breyttu valdahlutf�llum � 20. �ld al���u � hag: �a� hlutfall af �j��arframlei�slu sem f�r til velfer�arm�la �x �r �v� a� vera innan vi� 10% � a� ver�a 25-30% � �a� minnsta. �annig ur�u velfer�arr�kin til, �annig f�kk millist�ttin draum og �annig breyttust l�fsskilyr�i al���u � �slandi �r �v� a� vera l�fi� sem Tryggvi Emilsson l�sti � F�t�ku f�lki � �a� a� landi� var� eitt af toppr�kjum � vels�ldarv�sit�lu Sameinu�u �j��anna. Aukinn j�fnu�ur bj� til vels�ld.
�essi form�la gildir fyrir heiminn allan alveg eins og h�n gildir enn�� fyrir �sland og �au l�nd sem vi� berum okkur saman vi� og hafa n�� lengst � vels�ld. �a� er � hr�pandi andst��u vi� �essa s�gulegu reynslu a� �j�fnu�ur vex, ekki a�eins innan vel st��u r�kjanna heldur einnig milli r�kja; au�r��i� er al�j��legt og aflei�ingarnar snerta alla.
�j�fnu�ur er �gn vi� allt sem okkur er k�rast � samf�lagi manna.