Heimslj�s
veft�marit um �r�unarm�l
6. �rg. 216. tbl.
4. desember 2013

Skuggalegar aflei�ingar �j�fnu�ar � me�altekjur�kjum:

� al�j��leg �r�unarsam-vinna a� sty�ja f�t�kt f�lk e�a f�t�k r�ki? 

 

Fyrir tveimur �ratugum �ttu r�mlega n�u af hverjum t�u s�raf�t�kum � ver�ldinni heima � f�t�kum r�kjum e�a l�gtekjur�kjum, 93% til a� vera n�kv�mari. � dag eru �essu � annan veg fari�, n�i milljar�urinn � botninum - e�a 72% s�raf�t�kra � heiminum - b�r EKKI � l�gtekjur�kjum heldur me�altekjur�kjum.

 

Hverju breytir �essi �r�un fyrir al�j��lega �r�unarsamvinnu, fyrir �tr�mingu f�t�ktar, fyrir stefnum�rkun � �essu svi�i? Fr��astofnanir hafa fjalla� um �ennan n�ja veruleika og IDS (International Development Studies) � Bretlandi hefur n�veri� sent fr� s�r sk�rslu �ar sem allar �essar spurningar eru bornar upp og r�ddar. �ar kemur fram a� me�altekjur�kin eru �l�k og �v� �urfi a� beita �l�kum �rr��um. Og ein af st�ra spurningunum er �essi: er t�mab�rt a� �r�unarsamvinna horfi fremur � f�t�kt f�lk en f�t�k r�ki?

 

S�raf�t�kir � heiminum, �eir sem hafa minna en 1.25$ � tekjur � dag a� jafna�i. T�lurnar � millj�num. Graf�k: The Guardian.

.
Eins og myndin s�nir eru flestir s�raf�t�kir � K�na og Indlandi, �.e. innan �j��a sem almennt er ekki lengur liti� � sem �r�unarr�ki. �ar af lei�andi hefur �v� veri� heldur illa teki� �egar r�tt er um a� halda �fram stu�ningi vi� �essar �j��ir og langflestar �r�unarsamvinnu-stofnanir hafa h�tt a� veita �r�unarf� til �j��a sem flytjast �r l�gtekjumarkinu upp � me�altekjumarki�. 

 

En hversu si�fer�ilega r�ttm�t er sl�k �kv�r�un �egar s�raf�t�kir eru enn fj�lmennir � vi�komandi landi? Bretar hafa fari � gegnum �� umr��u � tengslum vi� Indland og �essi umr��a er ekki ��ekkt h�r � landi � tengslum vi� brotthvarfi� fr� Namib�u.

 

N�ja ranns�kn IDS lei�ir me�al annars � lj�s a� hlutfall s�raf�t�kra � svok�llu�um �st��ugum r�kjum var ofmeti�. ��ur var tali� a� �ri�jungur s�raf�t�kra byggi � �eim r�kjum en n�ju ranns�knirnar s�na a� �eir eru n�r fj�r�ungur, 23%, og skiptast nokkurn veginn jafnt � milli r�kja � l�gtekju- og me�altekjuflokki.

 

� vefv��i IDS er a� finna samtal pr�fessoranna Paul Colliers og Andy Sumners um efni sk�rslunnar og dagbla�i� The Guardian efndi � s��ustu viku til umr��na um lei�ir til a� draga �r �j�fnu�i � me�altekjur�kjum og f�kk til li�s vi� sig h�p fr��imanna. Umr��urnar m� sj� h�r.

 

Live chat: tackling inequality in middle income countries/ TheGuardian 

Inequality and Gresham's Law: Does the bad drive out the good? /IDS-YouTube

Getting to Zero - A discussion paper on ending extreme poverty/ USAid 

 

Unglingsst�lkur � �r�unarr�kjum s�kja � ��ttb�li�:

Fleiri t�kif�ri � borgum en l�ka fleiri h�ttur

Girls on the Move:  Adolescent Girls and Migration in the Developing World
Girls on the Move: Adolescent Girls and Migration in the Developing World

�r sveitinni � m�lina: f�lk  hefur � vaxandi m�li � s��ustu �rum h�tt hokri til sveita og leita� g�funnar � borgum. �essir f�lksflutningar breyta ver�ldinni meira en flest anna�. � lok �essa �ratugar ver�a fleiri �b�ar �r�unarr�kja me� b�setu � ��ttb�li en dreifb�li. Flestir �eirra sem flytjast b�ferlum eru r�mlega tv�tugir en einnig eru � �essum h�pi fj�ldinn allur af unglingsst�lkum. Og �a� er s� h�pur sem fjalla� er um � sk�rslunni Girls On the Move: Adolescent Girls and Migration in the Developing World.

 

S�kum aldurs og kynfer�is eru unglingsst�lkur � faraldsf�ti � s�rstakri �h�ttu, me�al annars eiga ��r � h�ttu a� bj��ast �mis vafas�m st�rf. � sk�rslunni segir a� nau�synlegt s� a� afla frekari vitneskju um �a� hvernig unnt s� a� h�marka �vinninginn af b�ferlaflutningum � tilviki unglingsst�lkunnar og jafnframt a� l�gmarka �h�ttuna fyrir hana.

 

Unglingsst�lkur fara til borganna � leit a� g�funni, � leit a� betra l�fi fyrir ��r sj�lfar og fj�lskyldur s�nar. Sk�rsluh�fundar sta�h�fa a� fyrir flestar st�lkur geti sl�k �kv�r�un veri� til heilla, sj�lfst��ar st�lkur f�i t�kif�ri til a� taka �kvar�anir um eigin l�f, fj�lgi t�kif�rum og auki hags�ld. Hins vegar skapi �essir b�ferlaflutningar �h�ttu fyrir a�rar st�lkur.

 

A� mati h�funda sk�rslunnar geta b�ferlaflutningar unglingsst�lkna or�i� aflvaki mikilla breytinga � �r�unarr�kjum �egar vel tekist til og st�lkunum tekst a� n�ta s�r n�jar a�st��ur. Sl�kt geti b�tt l�fskj�r og dregi� �r f��kt b��i � �eirra eigin samf�lagi og �j��f�laginu � heild. �eir segja a� velgengni st�lku sem hefur teki� sig upp og flutt � borgina skapi svok�llu� g�ru�hrif gegnum kynsl��ir, fj�lskyldur og �f�dd b�rn komi til me� a� standa betur a� v�gi en ella vegna �ess a� st�lkunni hefur tekist a� lj�ka n�mi, f� atvinnu og vera heilbrig�. H�fundarnir segja a� �r�tt fyrir �� j�kv��u m�gleika sem skapist af b�ferlaflutningum unglingsst�lkna s�u ��r h�pur sem s� hunsanir a� mestu leyti � n�verandi stefnum�rkun og a�ger�um sem beinast a� farandf�lki og unglingum.

 
Sk�rslan er hluti af ritr�� fr� Population Counsil sem bera yfirskriftina "Girls Count" �ar sem sj�num er beint a� st��u unglingsst�lkna � �r�unarr�kjum. Sk�rslan er s� fyrsta sem tekur til sko�unar f�lagslega og efnahagslega ��tti sem tengjast b�ferlaflutningum unglingsst�lkna innanlands � �r�unarr�kjunum og sko�ar samspili� � milli �h�ttu og t�kif�ra. �v� er vi� a� b�ta a� samkv�mt sk�rslunni er Malav� �a� land �ar sem hlutfallslega flestar unglingsst�lkur flytja brott �r dreifb�li � ��ttb�li.

 

Heims�kn til Candle Light Foundation � Kampala:

�slensk samt�k sty�ja st�lkur sem eiga um s�rt a� binda

 

  

� h�si einu � Kampala, h�fu�borg �ganda, eru starfr�kt samt�kin Candle Light Foundation, sem stofnu� voru af Erlu heitinni Halld�rsd�ttur �ri� 2001, en f�lagi� stofna�i h�n til a� sty�ja vi� baki� � ungum st�lkum sem af �msum �st��um �ttu um s�rt a� binda, og margar �eirra h�f�u misst foreldra s�na �r aln�mi. Erla beitti s�r fyrir stofnun f�lagsins Aln�misbarna h�r � �slandi �ri� 2004, en h�n l�st sama �r. F�lagi� hefur allar g�tur s��an haldi� uppi merki Erlu og sty�ur fj�lmargar st�lkur til n�ms og betra l�fs � Kampala.

 

Rosetta Nabuuma veitir f�laginu forst��u og h�n segir a� Candle Light Foundation hafi fr� stofnun greitt g�tu um n�u hundru� st�lkna en samt�kin bj��a st�lkunum �formlega menntun � kertager�, bakstri, saumaskap, h�rgrei�slu, t�lvunotkun, handi�n og skreytingu �samt �v� a� bj��a fl�ttam�nnum upp� n�m � ensku. Mennta- og ��r�ttam�lar��uneyti �ganda valdi samt�kin fyrir �remur �rum til �ess a� taka ��tt � �formlegu �j�lfunarverkefni og r��uneyti� hefur stutt 50-70 st�lkur til �ess a� taka ��tt � �riggja m�na�a n�mskei�um hj� Candle Light Foundation en ungu konurnar sem taka ��tt � �v� n�mi eru � aldrinum 18-35 �ra og eiga erfitt a� sj� um sig sj�lfar.

 

Stu�ningur Aln�misbarna vi� starfi� � Kampala felst � �v� a� grei�a kostna� vegna sk�lag�ngu st�lkna � vegum Candlie Light Foundation. Aln�misb�rn greiddu sk�lakostna� vegna sext�n st�lkna � fyrra en flestar st�lknanna voru � n�mi � fyrsta og ��ru sk�lastigi, en �rj�r st�lkur stundu�u dipl�man�m vi� h�sk�la. � �essu �ri sty�ja Aln�misb�rn 15 st�lkur til n�ms � formlegum sk�lum og fimm st�lkur � verkmenntask�la Candle Light Foundation. Helstu styrktara�ilar Aln�misbarna � �slandi eru h�tt � 50 einstaklingar sem styrkja menntun st�lknanna me� m�na�arlegum framl�gum. Auk �eirra hafa �slenskar Orkuranns�knir styrkt st�lkur � almenna n�minu undanfarin �r og Reykjavik Geothermal hefur veitt styrki til rekstusrins. �� veitti �r�unarsamvinnustofnun �slands fj�rstu�ning til starfseminnar um �rabil. 

 

Umr��ur um framt�� �r�unarsamvinnu � Nor�url�ndum:

�r�un eftir 2015 � brennidepli

gunnisal
Lj�smynd fr� Malav�: gunnisal
Umr��ur um framt�� �r�unarsamvinnu eru sm�tt og sm�tt a� hefjast � Nor�url�ndum eftir �v� sem �ri� 2015 n�lgast. �� l�kur n�verandi �r�unar��tlunum sem kenndar eru vi� ��saldarmarkmi�in um �r�un og er b�ist vi� a� n�r al�j��legur rammmi ver�i sam�ykktur. - �annig hlj��ar upphaf fr�ttar � vef Uppl�singaskrifstofu Sameinu�u �j��anna fyrir Vestur-Evr�pu sem birt var � d�gunum. �ar segir ennfremur:

 

� almennu umr��unum � 68. Allsherjar�ingi Sameinu�u �j��anna ekki alls fyrir l�ngu, t�lu�u Nor�url�ndin �ll fyrir "gr�num" �herslum me� �herslu � sj�lfb�rni �egar "Dagskr� �r�unarm�la eftir 2015" var til umr��u.

"Gr�nt hagkerfi er ekki muna�ur, heldur forsenda fyrir �v� a� draga �r f�t�kt og efla sj�lfb�rni," sag�i Erkki Tuomioja, utanr�kisr��herra Finnlands.

 

Nor�url�ndin hafa sterkan r�m �egar �r�unarm�l eru annar vegar. �rj� r�kjanna; Danm�rk, Noregur og Sv��j��, hafa n�� �v� takmarki Sameinu�u �j��anna a� verja skuli 0.7% af �j��artekjum til �r�unara�sto�ar.

 

En �egar �essar umr��ur eru a� hefjast eru teikn � lofti ��tt vi�horf til �r�unara�sto�ar s�u almennt j�kv��. � me�al n�rra bl�brig�a er a� Nor�url�ndin eru ekki jafn samst�ga og ��ur var. �ll r�ki heims gl�ma vi� fj�rm�lakreppuna og � heimsv�su hafa framl�g til �r�unar minnka� um 6% fr� 2011, ��tt samdr�ttarskei�inu vir�ist n� vera loki�.

 

Norr�nu r�kin hafa ekki �ll brug�ist vi� � sama h�tt

 

* � Danm�rku heldur r�kisstj�rn jafna�armanna fast vi� ��tlanir um a� n� �v� takmarki � �f�ngum a� verja 1% � �r�unarsamvinnu.
* Sv�ar hafa l�ngu n�� �v� marki og �tla a� halda fast vi� 1% marki�. S�nsk stj�rnv�ld hafa hins vegar tilkynnt a� �au muni fara � saumana � fj�l�j��a �r�unara�sto� eftir �sakanir um �r��s�u � bla�inu Svenska Dagbladet.
* Margir bjuggust vi� ni�urskur�i � �essum m�laflokki � Noregi eftir a� r��herraemb�tti �r�unarm�la var lagt ni�ur �egar n� stj�rn t�k vi� v�ldum � haust. �ess s�ust hins vegar l�til merki � n�ju fj�rlagafrumvarpi.
* Stefna finnsku stj�rnarinnar er a� halda �r�unara�sto� �breyttri 2014. Hins vegar hefur n�r �r�unarr��herra �r r��um gr�ningja, Pekka Haavisto, sagst vilja stefna a� �v� a� n� 0.7% markinu fyrir 2015 en hlutfalli� n� er um 0.6%

* � �slandi hefur veri� dj�pur ni�urskur�ur � �r�unarframl�gum og sparna�arnefnd r�kisstj�rnarinnar hefur bo�a� enn frekari ni�urskur�.

 

�essu til vi�b�tar m� nefna a� Danm�rk, Finnland og Sv��j�� eru � Evr�pusambandinu sem hefursameiginlega �r�unarstefnu. Markmi� hennar eru a� uppr�ta f�t�kt og leitast vi� a� n� ��saldarmarkmi�unum um �r�un.

 

Utanr�kisr��uneyti� sty�ur uppbyggingarstarf � Filippseyjum:

Allt a� 45 millj�nir kr�na � styrki til �slenskra f�lagasamtaka

Lj�smynd fr� hamfarasv��unum � Filippseyjum: IRIN

Gunnar Bragi Sveinsson utanr�kisr��herra hefur �kve�i� a� veita allt a� 45 m. kr. til �slenskra f�lagasamtaka sem s�kja um styrki til ney�ara�sto�ar � hamfarasv��unum � Filippseyjum. � fr�tt r��uneytisins segir a� fellibylurinn Haiyan sem rei� yfir Filippseyjar 8. n�vember s��astli�inn hafi valdi� mesta tj�ni sem landi� hefur or�i� fyrir � manna minnum. ��tla stj�rnv�ld a� um 5200 manns s�u l�tnir, 26.000 slasa�ir og a� 3,5 millj�nir manna hafa �urft a� yfirgefa heimli s�n. N�l�gt 226 ��sund manns hafast vi� � br��abirg�ask�lum. 

 

� fr�ttinni segir:

 

Sv��isbundin f�l�g og stofnanir vinna n� a� samh�fingu a�ger�a og nj�ta vi� �a� li�sinnis al�j��legra samtaka. �b�arnir eru h��ir matv�laa�sto� sem sveitarf�l�g � Filippseyjum veita me� stu�ningi fj�lmargra f�lagasamtaka og stofnana S�. Auk matargjafa �arf a� sty�ja verst settu sv��in vi� a� koma sem fyrst upp h�saskj�li fyrir �b�a, endurbyggja sk�la og koma atvinnul�fi af sta� �annig a� �b�arnir geti s�� s�r farbor�a, auk �ess sem mikil ��rf er fyrir heilbrig�is�j�nustu til a� veita a�hlynningu og �fallahj�lp og koma � veg fyrir fars�ttir. 

 

� vi�b�t vi� ��r r�flega 12 millj�nir kr�na sem �egar hefur veri� �thluta� til Matv�la��tlunar S� hefur utanr�kisr��herra �kve�i� a� r��stafa allt a� 45 m. kr. til �slenskra f�lagasamtaka sem s�kja um styrk til ney�ara�sto�arverkefna � sv��inu. Fylgt er verklagsreglum utanr�kisr��uneytisins um samstarf vi� frj�ls f�lagasamt�k vi� �thlutun styrkja. 

 

Ums�knum �arf a� skila til utanr�kisr��uneytisins eigi s��ar en m�nudaginn 9. desember kl. 9:00 � netfangi�: [email protected]

 
Bj�rt framt�� ef fj�rmunir v�ru settir � heilbrig�ism�l

 

F�t�kustu r�ki heims g�tu auki� hagv�xt um fj�r�ung og �b�arnir b�i� vi� svipa� heilsufar og l�fsl�kur og r�kari �j��ir, a� �v� gefnu a� �au einbeiti s�r a� fj�rfestingu � heilbrig�is�j�nustu. �etta er ni�ursta�a t�mam�task�rslu sem l�knariti� The Lancet birti � g�r en sk�rslan er unnin af 25 lei�andi s�rfr��ingum � heilbrig�ism�lum undir forystu Larry Summers hagfr��ings sem var s�rstakur r��gjafi Bandar�kjaforsetanna Obama og Clintons. 

Global Health 2035
Global Health 2035

  A� mati sk�rsluh�fundanna m�tti �urrka �t �j�fnu�inn sem r�kir milli �j��a � heilbrig�ism�lum � f�einum �ratugum svo fremi a� heilbrig�iskerfin f�i um 60 milljar�a Bandar�kjadala innsp�tingu �rlega. S�rfr��ingunum reiknast til a� �ri� 2035 yr�i unnt a� bjarga t�u millj�num mannsl�fa � l�gtekju- og me�altekjur�kjum, �.e. � �v� �ri einu. F�t�kustu �j��irnir myndu aukin heldur sj� g�furlegan hagv�xt um lei� og dregur st�rlega �r m��ra- og barnadau�a, berklum og aln�mi.

 

Global health disparities could 'end in a generation' with annual $60bn funding/ TheGuardian 

-

Health Gaps Between Most Countries Could Close by 2035/ IPS

 

Aln�mi: B��i g��ar fr�ttir og vondar 
11496 Malawi HIV Option B Plus MIX HD PAL

Tekist hefur a� draga verulega �r HIV smiti fr� m��rum til barna � m��urkvi�i en � m�ti kemur a� dau�sf�ll af v�ldum aln�mis me�al ungs f�lks undir tv�tugt hefur aukist st�rlega. �etta er me�al �ess helsta sem greint var fr� � d�gunum �egar al�j��legi aln�misdagurinn var haldinn og kemur fram � n�rri sk�rslu fr� UNICEF, Barnahj�lp Sameinu�u �j��anna.

Fimmt�u pr�senta fj�lgun dau�sfalla t�ninga af v�ldum aln�mis � �runum 2005 til 20012 er �gnvekjandi en �eim fj�lga�i �r 71 ��sundi � 110 ��sund � umr�ddu t�mabili. R�mlega tv�r millj�nir ungmenna � aldrinum 10 til 19 �ra lifa me� HIV veirunni.

 

AIDS related deaths among adolescents on the rise/ DW 

AIDS testing and treatment fall short in Africa/ TheGlobeAndMail 

 

Sta�a �r�unarm�la � Nor�url�ndum � fr�ttabr�fi UNRIC

 

� norr�na fr�ttabr�fi Uppl�singaskrifstofu Sameinu�u �j��anna fyrir Vestur-Evr�pu er kastlj�sinu a� �essu sinni beint a� st��u �r�unarm�la � Nor�url�ndum. �ar er bent � a� gott or� fer af norr�nu �j��unum �egar �r�unara�sto� er annars vegar.. en �ar me� er ekki �ll sagan s�g�, eins og segir � fr�ttinni.

 

Framhald fr�ttarinnar er svona:

 

"�rj� Nor�urlandanna eru � f�mennum h�pi r�kja, �samt L�xemborg og Hollandi sem hafa n�� al�j��lega markmi�inu a� verja 0.7% af �j��artekjum til opinberrar �r�unara�sto�ar (ODA).  Sv��j�� var fyrsta r�ki� sem n��i �essu takmarki �ri� 1974, en Noregur sigldi � kj�lfari� 1976 og Danm�rk 1978. Finnland hefur einu sinni n�� markinu, �ri� 1991. Or�st�r Nor�urlandanna er a� minnsta kosti a� �essu leyti � r�kum reistur.  Noregur og Sv��j�� verja n�rri 1% til opinberrar �r�unara�sto�ar og Danir 0.84% eins og s�st � t�flunni.

�sland ver minnst Nor�urlandanna til �r�unara�sto�ar en hins vegar er aukningin �ar mest fr� 2011.

�r�unara�sto� �slands n��i h�marki 2008 �egar h�n var 0.37% af �j��artekjum (GNI). Fj�rhagserfi�leikarnir sem landi� hefur gl�mt vi� s��an, hafa komi� ni�ur � framl�gum til �r�unara�sto�ar."

  
�hugavert
 
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-

Nor�url�nd: Mikill stu�ningur en l�til �ekking � �r�unarm�lum... h�fum vi� heyrt �etta ��ur?

 

 

N�legar vi�horfskannanir � Danm�rku og Sv��j�� s�na a� � sama t�ma og f�lk er almennt j�kv�tt � gar� �r�unara�sto�ar er �ekking �ess afar b�gborin, segir � fr�tt � vef Uppl�singaskrifstofu Sameinu�u �j��anna fyrir Vestur-Evr�pu. �essar ni�urst��ur eru sl�andi l�kar ni�urst��u sko�anak�nnunar � vi�horfum og �ekkingu me�al �slendinga til �r�unarsamvinnu sem ger� var s��astli�i� sumar. 

 

� fr�ttinni kemur fram a� � k�nnun sem Epinion ger�i � Danm�rku 2012 kom � lj�s a� Danir eru afar j�kv��ir �egar �r�unara�sto� er annars vegar �v� 69% l�stu sig fylgjandi sl�kri a�sto�. Danir tengja �r�unara�sto� ekki vi� spillingu og s�un fj�r heldur a�sto� og stu�ning vi� �r�unarr�ki.

 

"S�mu meginatri�i m� lesa �t �r ranns�kn sem Novus og Gapminder ger�u � Sv��j��," segir � fr�ttinni og �ar segir ennfremur.

 

"Sv�ar telja heiminn vera eins og hann var fyrir �remur �ratugum. Hans Rosling, professor � al�lj��aheilbrig�ism�lum og forma�ur Gapminder segir � vi�tali vi� fr�ttabr�f UNRIC bers�nilegt a� f�lk hafi nokku� skakka mynd af raunveruleikanum. �st��una telur hann vera: "Hvorki sk�linn, fj�lmi�lar e�a bar�ttuf�lk hefur sagt fr� �v� sem hefur veri� a� gerast."

 

N�nar

 

Fr��igreinar

-
-
-
-

Fr�ttir og fr�ttask�ringar

-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-

Hreint vatn bjargar mannsl�fum

Mannsl�fi� er �a� d�rm�tasta sem til er. Hver vill ekki bjarga mannsl�fi? En er �a� � h�ttu? Hvar �� og hvernig? Samkv�mt Al�j��aheilbrig�is-m�lastofnuninni (WHO) deyja �rlega um 1,5 millj�nir barna undir 5 �ra aldri � heiminum vegna ni�urgangs sem m.a. m� rekja til �hreins vatns. �ar af eru 46% � Afr�ku e�a 69O.OOO dau�sf�ll � �ri e�a 1.89O b�rn � dag. J�, �huggulegar t�lur.

 

� �essum or�um hefst fr�tt � J�labla�i Hj�lparstarfs kirkjunnar - Margt sm�tt - �ar sem fjalla� er m.a. um vatnsverkefni Hj�lparstarfsins. � fr�ttinni segir: 

 

"Samkv�mt uppl�singum fr� Sameinu�u �j��unum hefur tekist vel til me� a� auka a�gengi a� hreinu vatni � heimsv�su. �ri� 199O h�f�u 75% �b�a heims a�gang a� hreinu vatni, n� hafa 89% a�gang a� hreinu vatni. En ef vi� r�num a�eins betur � �essar t�lur og sko�um a�gang a� hreinu vatni eftir sv��um kemur � lj�s a� � l�ndum Afr�ku sunnan Sahara hafa a�eins 61% a�gang a� hreinu vatni sem ���ir a� um 345 millj�nir manna � �essum l�ndum hafa ekki a�gang a� hreinu vatni. Vatnsverkefni Hj�lparstarfsins eru � E���p�u, �ganda og Malav�. F�lki er gert kleift a� byggja brunna, �a� tekur �byrg� � flestum ��ttum og �a� sem upp � vantar, eins og til d�mis sement og vatnspumpa sem d�lir vatninu, kemur fr� verkefninu."

 

Fylgst me� hverri �slenskri kr�nu 

 

- eftir Gu�mund R�nar �rnason verkefnastj�ra �r�unarsamvinnustofnunar �slands � Malav�

Msaka fiskimanna�orpi� �rla morguns. Lj�smynd: gunnisal

 

 Undanfarnar vikur og m�nu�i hafa borist fr�ttir af st�rfelldu fj�rm�lamisferli � ��stu l�gum malav�ska stj�rnkerfisins. Nokkrir h�tt settir yfirmenn hafa veri� handteknir og r��herrar hafa m�tt taka pokann sinn. Eftir �v� sem kafa� er d�pra, vir�ast s�fellt fleiri - og h�ttsettari einstaklingar tengjast m�linu.

 

Margv�sleg spilling hefur einkennt m�rg Afr�kur�ki eftir a� �au fengu sj�lfst��i. Ekki svo a� skilja a� spilling hafi veri� ��ekkt � n�lendut�manum, fjarri �v�. �a� er samt einhvern veginn �annig, a� flestir vir�ast telja spillingu �a�skiljanlegan hluta n�lendufyrirkomulags. Heimamenn h�f�u ekkert um �kvar�anir a� segja og voru � flestum tilvikum � andst��u vi� n�lenduherrana, sem keyptu s�r v�ld og �t�k, m.a. me� �v� a� m�ta innf�ddum emb�ttism�nnum. � skj�li �essa fyrirkomulags var� til gerspillt valdakerfi og p�lit�sk si�menning var �ll � skj�n.

 

�etta breyttist ekki � einni n�ttu, ��tt n�lendur hafi fengi� sj�lfst��i. �t�k fyrrum n�lenduherra h�ldu v��a �fram a� vera mikil og stundum ur�u �eir sem h�f�u veri� handgengnir valdh�fum hin n�ja valdast�tt. Til a� tryggja hagsmuni s�na og �t�k b�ru g�mlu valdhafarnir og g��kunningjar �eirra f� � n�ju valdhafana, �ar til �eir kiknu�u � hnj�li�unum.

 

� skj�li skorts � menntun og uppl�singum hefur spillingin �rifist. Me� b�ttum a�gangi almennings a� uppl�singum fr� ��rum en stj�rnv�ldum ver�ur erfi�ara fyrir r��amenn a� vi�halda kerfinu. T�lvu- og fars�mav��ing fl�ta fyrir, auk �ess sem al�j��astofnanir og f�lagasamt�k leggja sitt af m�rkum vi� a� fletta ofan af spillingu. Fleiri opinber spillingarm�l ���a ekki sj�lfkrafa a� spilling hafi aukist, heldur miklu fremur a� �a� ver�ur s�fellt erfi�ara a� halda henni leyndri.

 

Forseti Malav�, Joyce Banda, berst fyrir endurkj�ri � ma� � n�sta �ri. H�n hefur opinberlega skori� upp her�r gegn spillingu, ��tt sumum �yki meira � or�i en � bor�i. V�st er, a� h�n hefur t�kif�ri til a� s�na a� h�n s� ��ruv�si en fyrri valdhafar. �a� g�ti tryggt henni stu�ning sem dyg�i til endurkj�rs. �a� er �� engan veginn v�st a� h�n hafi n�gu sterkt bakland til a� fylgja �v� eftir.

�egar upp koma m�l eins og "snj�boltinn" sem hefur veri� a� hla�a utan � sig � Malav� undanfari�, er e�lilegt a� erlend r�ki og hj�lparstofnanir, sem � g��ri tr� hafa veitt f� til uppbyggingar innvi�a og hj�lparstarfs, staldri vi� og meti st��una. �ar sem �essir a�ilar eru � flestum tilvikum a� s�sla me� skattf�, ber �eim einfaldlega skylda til �ess.

 

Mismunandi fyrirkomulag

Fyrirkomulag �r�unarsamvinnu �eirra r�kja og stofnana sem starfa � Malav� er me� talsvert mismunandi h�tti. Sum r�ki sty�jast vi� svokalla�an fj�rlagastu�ning, �.e. grei�a � gegnum r�kissj��. �a� er e�lilegt a� �eir a�ilar s�u mj�g tortryggnir, �v� me� �essari a�fer� eru eftirlit og yfirs�n talsvert fl�kin m�l. A�rir sty�ja beint vi� tiltekin afm�rku� verkefni og �� eru fleiri en ein a�fer� til a� koma grei�slum til skila og fylgjast me� notkun fj�rmuna og �essar a�fer�ir eru mismunandi �ruggar.

 

Sumar �j��ir hafa fresta� grei�slum vegna �eirra m�la sem hafa komi� upp, t.d. Nor�menn. � flestum tilvikum hafa ��r fundi� �essum fj�rmunum annan farveg og reynt a� tryggja a� �eir s�u n�ttir � ��gu f�t�ks f�lks. �annig m� gera r�� fyrir �v� a� sumir muni n�ta f� sem �tla� var � fj�rlagastu�ning til �ess a� kaupa matv�li sem ver�i dreift � gegnum al�j��astofnanir, en gert er r�� fyrir a� 1-2 millj�nir manna � Malav� muni �urfa matv�lastu�ning � n�stu m�nu�um.

 

Mikil �hersla � �byrg� heimamanna

Umtalsver�ar breytingar hafa or�i� � fyrirkomulagi �slenskrar �r�unarsamvinnu � Malav� � undanf�rnum �rum, af fleiri en einni �st��u. � kj�lfar efnahagshrunsins voru ger�ar miklar breytingar � �slenskri �r�unarsamvinnu, t.d. me� f�kkun samstarfslanda. Jafnframt var� mj�g mikil f�kkun starfsf�lks � �eim l�ndum sem eftir ur�u, ekki s�st �slenskra starfsmanna. Auk �ess haf�i � kj�lfar Par�saryfirl�singarinnar fr� �rinu 2005 or�i� nokkur breyting � vi�horfum til �eirra a�fer�a sem v�nlegastar �ykja � �r�unarsamvinnu.

 

�ri� 2012 t�k gildi n� samstarfs��tlun milli Malav� og �slands. Fram a� �eim t�ma haf�i �r�unarsamvinnustofnun a� mestu s�� sj�lf um n�stum �ll verkefni. Starfsf�lk �SS� s� um innkaup, grei�slur, b�khald og framv�mdir. N�ja ��tlunin tekur mi� af �eim sj�narmi�um � Par�saryfirl�singunni a� auka beri �byrg� samstarfsa�ilanna og n�ta �au kerfi sem til sta�ar eru. Um t�ma voru sko�a�ar �msar lei�ir, svo sem grei�slur � gegnum stofnanir Sameinu�u �j��anna, r��uneyti, f�lagasamt�k og fleira. � �eim verkefnum sem �SS� sinnir, ��tti enginn �essara kosta g��ur.

 

S�rsta�a �slands

�kve�i� var a� efna til samstarfs vi� h�ra�syfirv�ld � Mangochi h�ra�i og fela h�ra�sstj�rninni prakt�skt utanumhald. A� baki �essu samstarfi liggja, auk rammasamnings um samstarfi�, �renns konar verkefnaskj�l til fj�gurra �ra, � svi�i vatns- og hreinl�tism�la, grunnmenntam�la og l��heilsu. � hverju �essara skjala er fj�rhags- og vinnu��tlun, �ar sem verk��ttum og �f�ngum er skipt ni�ur � �rsfj�r�unga. S��an �arf a� sam�ykja fj�rhags��tlun fyrir hvert �r. � upphafi hvers �rsfj�r�ungs leggja h�ra�syfirv�ld � Mangochi fram verk��tlun og bei�ni um fj�rveitingu. Me� henni fylgir sk�rsla um framgang verkefna s��astli�inn �rsfj�r�ung og rekstraryfirlit. Umd�misskrifstofan fer yfir g�gnin og bei�nir taka stundum breytingum vegna fyrirspurna og �bendinga skrifstofunnar. �egar bei�nin hefur veri� sam�ykkt er framlagi� greitt inn � s�rstakan �r�unarreikning h�ra�sins, sem s�r um allar grei�slur af honum og f�rir b�khaldi�. �essum fj�rmunum er s��an r��stafa� af starfsf�lki h�ra�sins � framkv�mdir, innkaup og verkefni � samr�mi vi� verkefnaskj�l og ��tlanir. Vi� innkaup og �tbo� er fylgt l�gbundnum innkaupa- og �tbo�sreglum.

 

Eftirlit er eitt af mikilv�gustu vi�fangsefnum starfsf�lks � umd�misskrifstofunni. Vi� f�um m�na�arlega � hendur rekstraryfirlit og �rsfj�r�ungslega framvindusk�rslu og rekstraryfirlit yfir fj�r�unginn. Tvisvar � �ri eru haldnir st�rifundir samstarfsins, �ar sem �SS�, h�ra�syfirv�ld og fulltr�ar sveitarstj�rnarr��uneytisins fara yfir st��u m�la, framgang verkefna og �a� sem er framundan. �essir fundir hafa reynst afar mikilv�gir og � �eim hefur veri� fari� yfir �litam�l af hreinskilni. Auk �ess a� hafa t�kif�ri til a� r��a m�l � �esum fundum, vinnur starfsf�lk �SS� n�i� me� starfsf�lki h�ra�sstj�rnarinnar, h�ra�sstj�ranum, h�ra�sl�kni og yfirm�nnum vatns- og menntaskrifstofu.

 

Auk �essa samr��s er fylgst n�i� me� undirb�ningi �tbo�a, opnun tilbo�a og mati � �eim. Til vi�b�tar vi� r�ni � rekstaryfirlitum, eru t��ar heims�knir fj�rm�las�rfr��ings �SS� � fj�rm�laskrifstofu h�ra�sins, oft fyrirvaralausar og ger�ar prufur � b�khaldi. Fylgst er me� n�mskei�um og fundum � vegum h�ra�sins, framgangi allra framkv�mda � vettvangi, auk �ess sem l�g� er �hersla � a� safna g�gnum sem notu� ver�a til a� meta �rangur verkefna til lengri t�ma.

 

Eftir �v� sem n�st ver�ur komist, er �SS� eini a�ilinn � Malav� sem beitir �essari n�lgun, e�a samb�rilegri. �r�tt fyrir reglulegt eftirlit og eftirgrennslan, hefur ekkert komi� � lj�s  sem bendir til �ess a� fj�rmunum fr� �slandi hafi veri� r��stafa� ��ruv�si en ��tlanir og samstarfssamningar gera r�� fyrir. �ess vegna hefur ekki veri� talin �st��a til a� fresta grei�slum e�a setja hlutina � annan farveg.

 

Si�fer�ileg �litam�l

�� �a� s� �l�klegt a� misfari� hafi veri� me� �a� f� sem �sland hefur vari� til �r�unarsamvinnu � Malav�, breytir �a� ekki �eirri sta�reynd, a� �a� er mikilv�gt a� vera � ver�i og velta upp �l�kum fl�tum og spurningum. Sumar �eirra eru si�fer�ilegar. Hef�i t.d. ekki veri� h�gt a� nota �� fj�rmuni sem b�i� er a� stela undanfarna �ratugi � a� byggja upp menntun og tryggja a�gang a� vatni og heilsug�slu? �etta er m�lefnaleg spurning og svari� vi� henni er "j�". F�rri b�rn hef�u d�i� og fleiri hef�u haft t�kif�ri til a� �roskast og dafna. �a� var aftur � m�ti ekki gert og �ess vegna eru enn fleiri �n a�gangs a� vatni, grunnmenntun og l�gmarks heilbrig�is�j�nustu en ella hef�i veri�. �a� f�lk ber ekki s�k � m�linu - og �v� � ekki a� refsa fyrir �hei�arlega stj�rnm�lamenn. Svo fremi sem vi� h�fum vissu fyrir �v� a� �essu f� s� r��stafa� hei�arlega, til �eirra verkefna sem samningar kve�a � um, ber okkur skylda til a� halda �trau� �fram.

 

Malav�: Svart og hv�tt


- eftir Dr�fu Gu�mundsd�ttur starfsnema �r�unarsamvinnustofnunar � Malav�

 

Malav�skur veruleiki. Lj�smyndir: gunnisal

� umd�misskrifstofum �r�unarsamvinnustofnunar �slands � Malav�, M�samb�k og �ganda starfa �r�r starfsnemar sem l�kt og undanfarin �r hafa fallist � bei�ni Heimslj�ss um pistlaskrif �ann t�ma sem �eir dvelja � samstarfsl�ndum �slendinga.  

 

�a� er eins og �a� s�u miklir og sterkir m�rar milli svartra og hv�tra, upplifunin er eins og einhverskonar fangelsi, e�a er �a� kannski glerh�s? �g veit �a� ekki. En �a� er box sem m�rg okkar vesturlandab�a h�kum �, boxi� er l�klega byggt � sameiningu af sv�rtum og hv�tum, svo lifa �eir hv�tu s�lir � litlu boxunum s�num me� loftk�lingu. �eim er kannski haldi� fjarri. Kynnast aldrei almennilega hinni s�nnu Malav�, hafa ekki �huga � �v� heldur. Koma til a� bjarga e�a lifa h�tt, kenna hvernig � a� gera hlutina. Veri� eins og vi�, vi� kunnum �etta. Efnishyggjan og m�ttur einstaklingsins, �a� er �a� sem skiptir m�li, ekki satt! L�ra tungum�li�? Til hvers? Margir hafa b�i� h�r � 30 �r og komist vel af �n �ess. En �a� er erfitt a� komast inn � menningarheim f�lks, si�i og venjur, skilja �a� � dj�pst��an h�tt ef tungum�l �eirra, �eirra m��urm�l, er manni hulin r��g�ta. Ah! n� skil �g! �a� �arf �� ekkert a� skilja! Skilja menninguna, vinna me� henni. Nei vi� kunnum �etta, okkar lei� er best.

 

�g var a� sinna ��rfum efnishyggjunnar � snotrustu b�� h�fu�borgarinnar, kaupa, kaupa, kaupa. �g kemst ekki af �n �essarar fallegu sk�lar og Gu� hva� �essi bolli er smart! tauta�i �g upph�tt vi� sj�lfa mig � �essum t�frandi sta� me�an �g sanka�i a� m�r hinu og �essu sem �g var� a� eignast. Eigendur b��arinnar eru Mzungu (hv�tir) eins og �g. F�ddir og uppaldir � Malav� en au�vita� t�kst �eim a� komast hj� �v� a� l�ra tungum�li�, enda engin �st��a til.

 

Hr�p og k�ll truflu�u verslunar�r�ttu m�na, -��r eru �ARNA- h�lfvitinn �inn! LESTU! Veistu hva� �a� ���ir a� LESA HA!?!  Horf�u � kringum �ig Jhon! -hr�kti Mzungu-konan �t �r s�r � malav�skan starfsmann sinn um lei� og h�n sn�rist � hringi � b��inni. �g l�t sem �g heyr�i ekki. -Hva� � andskotanum.. dr�f�u �ig Jhon, far�u upp! Nei ni�ur! Settu �etta �anga�, nei hinga�! Oh, �� ert svo slj�r, skilur�u ekki neitt! �skra�i h�n.

 

�a� var fari� a� vera erfitt a� lei�a �etta hj� s�r, miki� �skaplega var h�n d�naleg og ni�randi, fyrir utan hva� skipanir hennar voru �skiljanlegar og tv�r��ar.  �g setti afur�irnar sem �g vildi kaupa � b��arbor�i�. H�n byrja�i a� pakka �eim inn en h�lt �fram a� sv�vir�a Jhon � �ri�jupers�nu ��tt hann st��i vi� hli�ina � henni. -Skilur  hann ekki a� hann �arf a� pakka �essu inn? Hann � a� n� � papp�r! Oh svo slj�r! �egar Jhon kom me� meiri papp�r fussa�i � henni -Hva� er �etta? �a� vantar loftb�lu plast, hann skilur �a� ekki! Svo kom h�n auga � gat � koddaveri sem �g �tla�i a� kaupa og au�vita� var �a� Jhon a� kenna. -�essi h�lfviti hefur veri� a� reyna a� tro�a of st�rum p��a � veri�! Svona h�lt h�n �fram og skamma�ist s�n ekki neitt. �g var � �ngum m�num. �tti �g ekki a� segja eitthva�? Or� f� �v� ekki l�st hva� h�n var hryllileg vi� hann, hva� andr�mslofti� var �vingandi. M�r datt � hug a� ganga �t, h�tta vi� a� eiga vi�skipti vi� hana. En vestr�na efnishyggjan var m�r yfirsterkari og �g gekk �t me� tvo poka af v�rum en s�rbitna samvisku.

 

J� okkar lei� er betri. �g hef ekki s�� neinn Malava �sa sig, �skra e�a �pa. �singur hefur ekkert upp � sig, f�lk er alltaf kurteist, me� kurteisi ��last �a� vir�ingu. Kurteisi er mikilv�gari en sannleikurinn, �a� mun �g aldrei skilja enda hefur m�r ekki tekist a� brj�ta m�rinn, en hugulsamari og vinalegri �j�� hef �g ekki kynnst. �a� er alltaf heilsa�, teki� vel � m�ti, heildin skiptir m�li. F�lagsskapurinn er allt og einfarar ekki til. H�r er sagt a� manneskja ver�ur a� pers�nu � gegnum anna� f�lk. Einn ma�ur er ekkert �n hinna.     

 

facebook
UM HEIMSLJ�S 

Heimslj�s - veft�marit um �r�unarm�l er gefi� �t af �r�unarsamvinnustofnun �slands. Ritinu er �tla� a� gl��a umr��u um �r�unarm�l og gefa �hugas�mum kost � a� fylgjast me� �v� sem h�st ber hverju sinni. Efni veft�maritsins �arf ekki endilega a� endurspegla stefnu �SS�.

 

Skr�i� ykkur � �skrift � heimas��unni, www.iceida.is og l�ti� vinsamlegast a�ra me� �huga � �r�unarm�lum vita af tilvist veft�maritsins. Allar �bendingar um efni eru vel �egnar.

 

�eir sem vilja senda okkur �bendingu um efni e�a afskr� sig af netfangalista eru vinsamlegast be�nir um a� senda sl�k erindi � netfangi� [email protected]. Ritstj�ri er Gunnar Salvarsson, [email protected]

.

Vi� bi�jumst velvir�ingar � �v� a� geta ekki nota� �slenskar g�salapp�r � vi�t�lum en bandar�skt sni�m�t Veft�maritsins leyfir ekki notkun �eirra.

 

Bestu kve�jur, �tg�fu- og kynningardeild �SS�

 

ISSN 1670-8105