gunnisal
Veft�marit um �r�unarm�l
�r�unarsamvinna
Samstarfs�j��ir 
2. desember 2009
Al�j��legi aln�misdagurinn:
�berandi �hugaleysi � kj�lfar kreppunnar
 AIDS
Samt�kin L�knar �n landam�ra telja a� � kj�lfar fj�rm�lakreppunnar hafi dregi� st�rlega �r �huga � me�h�ndlun HIV smita�ra. �a� geti bl�tt �fram ��tt dau�a fyrir ��sundir manna. Samt�kin telja a� �a� v�ru svik vi� f�t�kustu �j��irnar eftir margra �ra �rangur � bar�ttunni vi� sj�kd�minn a� h�tta a� sty�ja ��r me� fj�rmunum vegna HIV me�fer�ar. Samt�kin �ttast a� tilbo� um me�fer� hverfi � kj�lfar kreppunnar.
 
� g�r, 1. desember, var al�j��a aln�misdagurinn og �� var v��s vegar um heim vakin athygli � �eim vanda sem �j��ir heims gl�ma vi� vegna sj�kd�msins. Einkunnaror� dagsins voru "Universal access and human rights" (Jafnt a�gengi og j�fn mannr�ttindi um heim allan).
 
Samkv�mt uppl�singum Aln�misstofnunar Sameinu�u �j��anna (UNAIDS) hefur dregi� �r n�gengi sj�kd�msins um 17% � heimsv�su � undanf�rnum �rum. R�mlega 33 millj�nir eru smita�ar af HIV � heimsv�su, �ar af 2.1 millj�n barna. Af smitu�um b�a 22 millj�nir � l�ndunum sunnan Sahara � Afr�ku. G��ur fr�ttirnar eru ��r a� d�nart��ni af v�ldum aln�mis hefur l�kka� � undanf�rnum �rum, ekki s�st vegna grei�ari a�gangi a� lyfjum, me�fer�, um�nnun og forv�rnum gegn HIV smiti.

 
Reinforcing the response to AIDS in the World  
 
Lei�togafundurinn � Kaupmannah�fn � n�stu viku:
Fyrirheit um betri heilsu a� draga �r losun gr��urh�salofttegunda
 gunnisal
Vi�amikil al�j��leg ranns�kn lei�ir � lj�s a� margar a�ger�ir til a� draga �r losun gr��urh�salofttegunda koma til me� a� hafa j�kv�� �hrif � heilbrig�i. B�tt heilsufar mun draga �r kosna�i vegna loftslagsbreytinga � sumum svi�um og tillit � a� taka til �ess � al�j��legum samningavi�r��um, a� mati al�j��legs h�ps fr��imanna sem birti ni�urst��ur s�nar � breska l�knaritinu The Lancet � s��ustu viku.
 
H�purinn bj� til l�k�n fyrir f�t�kar �j��ir og �j��ir me� me�altekjur �ar sem �hrif � heilsufar eru k�rtl�g� mi�a� vi� beitingu mismunandi a�fer�a vi� a� draga �r losun g��urh�salofttegunda. Fr��imannah�purinn l�sir nokkrum d�mum � sk�rslunni me� �herslu � fj�rar lykil��tti: raforku, samg�ngur, orku til heimils, og matv�li og landb�na�.

Ni�urst��ur h�psins voru birtar � s�rstakri ritr�� � Lancet 25. n�vember og kynnt me� vi�h�fn samt�mis � London og Washington.
 
Lei�togafundur Sameinu�u �j��anna um loftslagsm�l hefst � n�stu viku � Kaupmannah�fn. Dr�g a� samkomulagi fundarins voru birt fyrir nokkrum d�gum og �egar hafa fulltr�ar Indlands gefi� �t yfirl�singu �ess efnis a� dr�gin s�u ��s�ttanleg.
 
Afr�ku�j��ir fylgjast grannt me� fundinum og �ttast a� r�kar �j��ir skj�ti enn � frest a� n� samkomulagi � sta� �ess a� taka lagalega bindandi �kvar�anir. A� mati Mohamed Timamy framkv�mdastj�ra umhverfism�la hj� Afr�kusambandinu (AU) binda �� margir enn von vi� lei�togafundinn � Kaupmannah�fn. Hann segir � vi�tali vi� Bisandsaktuelt � Noregi a� Afr�ka beri byr�arnar. "�v� lengur sem vi� b��um eftir a� n� samkomulagi �v� meiri ver�a hamfarirnar. �standi� er afar h�ttulegt og �a� versnar fr� degi til dags," segir hann.

 
 
 
 
�slenskur stu�ningur vi� frumbyggja:
San b�rn f� n�msefni � m��urm�li s�nu
 gunnisal
!Kung San er yfirheiti � n�msefni sem komi� er �t � Namb�u s�rstaklega �tla� San b�rnum sem hinga� til hafa fengi� mj�g takmarka�a kennslu � m��urm�li s�nu. �r�unarsamvinnustofnun �slands sty�ur �essa �tg�fu sem unnin er � vegum WIMSA en �a� eru sj�lfst�� f�lagasamt�k sem vinna a� hagsmunum San frumbyggja � sunnanver�ri Afr�ku.
 
Um er a� r��a fyrstu n�ms- og s�gub�kurnar � tungum�lum San en flest tungum�l �j��flokksins eru eing�ngu til sem raddm�l. �j��flokkurinn telur um 38 ��sund manns en tungum�lin eru fimm og San f�lki� er dreift um v���ttumikil sv��i. � �essu �ri sty�ur �SS� vi� �tg�fu � fj�rum n�msb�kum fyrir b�rn � Kwedam og !Kung tungum�lum sem ��tla� er a� s�u t�lu� af um 5 ��sund manns � nor�urhluta Namib�u.
 
N�nar ver�ur fjalla� um San og stu�ning �slendinga vi� �essa frumbyggja � n�sta Veft�mariti.


Mother-tongue instructions vital to San education

�tta �repa a�ger�a��tlun til a� draga �r hungri barna
 gunnisal
� n�rri �tta �repa a�ger�a��tlun sem Save the Children samt�kin hafa birt segir a� me� �v� a� verja 8.8 millj�r�um dala �rlega v�ri unnt a� f�kka vann�r�um b�rnum i heiminum um helming. B�rnin sem l��a skort eru n� 178 millj�nir talsins.
 
"Hungry for Change" nefnist n� sk�rsla samtakanna er kastlj�sinu a� �tta l�ndum en � �eim b�r helmingur allra vann�r�a barna � heiminum a� mati Save the Children. L�ndin �tta eru: Afganistan, Bangladesh, L��veldi� Kong�, E���p�a, Indland, Ken�a, S�dan og V�etnam.



N�nar
 
Al�j��legt sext�n daga �tak gegn kynbundnu ofbeldi
 16DAYS
N� stendur yfir al�j��legt sext�n daga �tak gegn kynbundnu ofbeldi en �taki� h�fst 25. n�vember � al�j��legum bar�ttudegi gegn kynbundnu ofbeldi. �takinu l�kur 10. desember sem ber upp � al�j��lega mannr�ttindadaginn en hann var valin til a� tengja � t�knr�nan h�tt kynbundi� ofbeldi og mannr�ttindi. T�masetningin var einnig valin til a� leggja �herslu � mannr�ttindabrotin sem felast � sl�ku ofbeldi. Markmi� �taksins er a� kn�ja � um afn�m alls kynbundins ofbeldis.
 
� sext�n daga �takinu hefur fr� 1991 veri� unni� a� �v� a� draga kynbundi� ofbeldi fram � dagslj�si� sem mannr�ttindabrot. H�par og samt�k um allan heim n�ta �taki� til a� krefjast a�sto�ar og stu�nings til handa f�rnarl�mbum ofbeldis, til a� styrkja forvarnastarf og �r�sta � um breytingar � l�ggj�f til a� b�ta r�ttarst��u �olenda. �� hefur �taki� veri� n�tt til a� stu�la a� �v� al�j��legum mannr�ttindareglum s� beitt til a� vinna gegn kynbundu ofbeldi sem mannr�ttindabroti, heilbrig�isvandam�li og �gn vi� mannfrelsi og fri� um allan heim.
 
Veft�marit um �r�unarm�l hefur teki� saman �miss konar �tarefni sem tengist �takinu.

 

Mannr�ttindaskrifstofa �slands
 
Al�j��leg �r�unarsamvinna - b��i dropi � hafi� og hringir sem g�ra vatni�
 Resultatrapport2009
Al�j��leg �r�unarsamvinna er l�ti� en mikilv�gt framlag til hagvaxtar � f�t�kum l�ndum, segir � n�rri sk�rslu fr� NORAD um �rangur � �r�unarsamvinnu - Resultatrapport 2009. �etta er � �ri�ja sinn sem sl�k sk�rsla er gefin �t og a� �essu sinni er sj�num beint a� stu�ningi vi� efnahagslega �r�un � �eim f�t�kum r�kjum sem Nor�menn eiga � �r�unarsamvinnu vi�. "Sk�rslan s�nir a� norsk �r�unarsamvinna er b��i dropi � hafi� og hringir sem g�ra vatni�," sag�i Paul Engberg-Pedersen framkv�mdastj�ri NORAD vi� kynningu � sk�rslunni � m�nudaginn. Hann b�tti vi� a� norsk �r�unara�sto� v�ri yfirleitt mj�g l�till hluti af efnahag � �l�kum geirum � f�t�ku r�kjunum. Hann sag�i �a� hins vegar s�na sig a� �egar a�st��ur � samstarfsr�kjunum v�ru hagst��ar �� hafi fj�rmagn og fagleg r��gj�f mikil �hrif. "Hvernig �r�unara�sto�in er n�tt af stj�rnm�lam�nnum og samf�l�gunum � vi�t�kur�kjunum skipti meira m�li en �a� hversu mikil a�sto�in er," sag�i Paul Engberg-Pedersen.
 
T�u ��sund hv�tingjar � felum
 Albino
Allt a� t�u ��sund hv�tingjar, alb�n�ar, eru � felum � austurhluta Afr�ku af �tta vi� a� a� vera sundurlima�ir og l�kamshlutar �eirra seldir t�fral�knum, a� �v� er fram kemur � n�rri sk�rslu fr� Rau�a krossinum.
Veft�mariti� hefur ��ur greint fr� skipul�g�um aft�kum � albin�um en tv� mor� � s��ustu vikum, anna� � B�r�nd� og hitt � Tansan�u, hefur leitt til �ess a� mikill �tti hefur gripi� um sig me�al albin�a og �eir fari� � felur. Sumir telja a� l�kamspartar alb�n�a b�i yfir s�rst�kum m�tti og f�ri �eim sem kemst yfir sl�kan "fj�rsj��" b��i g�fu og au�.
 
Fj�rut�u og fj�rir alb�n�ar hafa veri� drepnir � Tanzan�u fr� �rinu 2007 og fj�rt�n � Burundi.

 
 
 
Dagur rau�a nefsins - hl�turinn lengir l�fi�!
UNICEF
� f�studaginn tekur fj�ldi listamanna h�ndum saman me� Barnahj�lp Sameinu�u �j��anna (UNICEF) og stendur fyrir Degi rau�a nefsins. Um kv�ldi� ver�ur s�fnunar��ttur � opinni dagskr� St��var 2 �ar sem gr�nistar l�ta lj�s sitt sk�na � �eim tilgangi a� safna f� fyrir b�gst�dd b�rn um allan heim.
 
Rau� nef til styrktar UNICEF er komi� fyrir nokkru � verslanir og lag Lj�tu h�lfvitanna "H�tt'essu v�li" er � spilun � �tvarpsst��vunum, en �a� var sami� s�rstaklega fyrir �taki�.
 

N�nar � UNICEF
Athyglisvert
 
 
Veft�mariti� er �...
facebook
L�ttu vi�!
N� vi�mi� � um�nnun barna
AIDS
� fundi s�num � New York sl. f�studag fagna�i allsherjar�ing Sameinu�u �j��anna n�jum vi�mi�um fyrir um�nnun barna sem ekki b�a hj� foreldrum s�num. SOS-barna�orpin hafa � fimm �r fari� fyrir h�pi s�rfr��inga vi� ger� �essara n�ju vi�mi�a.
�a� �ykir vel vi� h�fi a� vi�mi�in hafi veri� sam�ykkt � 20 �ra afm�li Barnas�ttm�la S�.
Vi�mi�in sn�a a� um�nnun �eirra barna sem ekki b�a hj� foreldrum s�num e�a eiga � h�ttu a� ver�a skilin fr� �eim.
 

SOS-fr�ttir
Su�ur-K�rea me�limur � DAC
��ttt�kur�kjum � �r�unarsamvinnunefnd OECD, sem kallast � daglegu tali DAC, fj�lga�i � s��ustu viku �egar sam�ykkt var a� taka Su�ur-K�reru inn � h�pinn. Inntaka K�reumanna var kunngj�r� � s�rst�kum fundi a� vi�st�ddum Oh Joon, a�sto�arutanr�kisr��heerra. Hann sag�i � �varpi a� Su�ur-K�rea hef�i fyrir h�lfri �ld ver� eitt f�t�kasta r�ki heims og veri� a� r�sa upp�r �sku K�reustr��sins. �� treysti �j��in a� miklu leyti � a�sto� erlendis fr� til a� reisa vi� efnahags landsins. N� er �ldin �nnur: Su�ur-K�rea me� risavaxi� al�j��legt hagkerfi og forsetinn � f�rs�ti G20 h�psins � n�sta �ri. Framl�g til al�j��legra �r�unarm�la hafa aukist � s��ustu �rum, einkum til grannr�kja � As�u, og nam 803 millj�num Bandar�kjadala � s��asta �ri.
 
�v�st er hven�r �slendingar ver�a a�ilar a� DAC en ums�knarferli var a� hefjast �egar bankahruni� var� h�r seint � s��asta �ri.
 

N�nar
 
Kosningarnar � Namib�u:
Yfirbur�asigur SWAPO
Hifikepunye Pohamba
Almennar �ing- og forsetakosningar f�ru fram � Namib�u um s��ustu helgi og ��tt einhver bi� ver�i � �v� a� tilkynna endanleg �rslit kosninganna er lj�st a� forseti landsns, Hifikepunye Pohamba og flokkur hans, SWAPO (South West African People�s Organization) hafa fengi� yfir 60% griddra atkv��a. Klofsningsflokkur �t �r SWAPO, The Rally for Democracy and Progress, sem stofna�ur var 2007, var � ��ru s�ti me� 10% atkv��a. � forsetakosningunum hefur sitjandi forseti fengi� tvo �ri�ju hluta atkv��a, a� �v� er fram kemur i fr�tt fr� Bloomberg fr�ttastofunni.
 
�etta voru fimmtu almennu kosningarnar � landinu fr� �v� Namib�a hlaut sj�lfst��i �ri� 1991.
 

Namibia's Ruling Party Takes Early Lead in Election

Voters Provide Few But Some Surprises

Fr�ttask�ring fyrir kj�rdag: Namibia politics: A crowded field
N�tt t�lubla� //Afr�ka!"
Veft�maritSJH
//Afr�ka!" 12. t�lubla� okt�ber-n�vember 2009 er komi� �t en �tgefandinn er Stef�n J�n Hafstein umd�misstj�ri �SS� � Malav�. H�gt er a� panta �skrift a� bla�inu � heimas��u hans en bla�i� er sent gjaldfrj�lst � t�lvup�sti til �skrifenda sex sinnum � �ri.
 

N�nar
 
Sameinu�u �j��irnar bi�la um 7.1 milljar� dala � ney�ara�sto�
S�
� m�nudag barst �kall fr� Sameinu�u �j��unum um 7.1 milljar� dala til ney�ara�sto�ar fyrir �ri� 2010. Aldrei � s�gu S� hafa samt�kin bi�la� um jafn mikla fj�rmuni til mann��arm�la. Me� fj�rmagninu � a� sinna 48 millj�num manna � 25 l�ndum sem �urfa � br�nni a�sto� a� halda, m.a. � S�dan, Afganistan, Kong� og S�mal�u.
 

N�nar
Fr�ttir og fr�ttask�ringar
 
 
Featured Article
AIDS
Veft�marit um �r�unarm�l er gefi� �t af �r�unarsamvinnustofnun �slands. Ritinu er �tla� a� gl��a umr��u um �r�unarm�l og gefa �hugas�mum kost � a� fylgjast me� �v� sem h�st ber hverju sinni. Efni veft�maritsins �arf ekki endilega a� endurspegla stefnu �SS�.
          
Skr�i� ykkur � �skrift � heimas��unni, www.iceida.is og l�ti� vinsamlegast a�ra me� �huga � �r�unarm�lum vita af tilvist veft�maritsins. Allar �bendingar um efni eru vel �egnar.  

�eir sem vilja afskr� sig af netfangalista, e�a senda okkur �bendingu um efni, eru vinsamlegast be�nir um a� senda sl�k erindi � netfangi� [email protected]. Ritstj�ri er Gunnar Salvarsson, [email protected].
  
ISSN 1670-8105

Bestu kve�jur, �tg�fu- og kynningardeild �SS�